| تاریخ ارسال: 1398/12/17 |
روش های ارتقای ایمنی در شرایط تهدید و ناایمنی
حمید خانی پور، استادیار روانشناسی، دانشگاه خوارزمی
در این جستار کوتاه، به ماهیت ایمنی جویی و دلایل پذیرش/ عدم پذیرش دستورالعمل های بهداشتی عمومی و راه های ارتقای ایمنی پرداخته شده است.
همان طور که شدت خطر ناشی از عوامل بیماری زای(پاتوژن ها) مختلف با هم فرق دارد، افراد نیز از لحاظ ایمنی جویی با هم تفاوت دارند. به گونه‌ای که در یک سر طیف افراد با ایمنی جویی بسیار بالا، مستعد اختلال های اضطرابی هستند و در سر دیگر طیف، افرادی که ایمنی جویی بالا ندارند و دست به رفتارهای خطرجویانه می زنند. عامل تعیین کننده پیگیری رفتارهای بهداشتی، ادراک خطر است. ادراک از خطر افراد و فرهنگ ها با هم متفاوت است و این عامل روی رفتارهای ایمنی جویی اثرگذار است. ادراک خطر، از سه عنصر تشکیل شده است: میزان احتمال بروز یک حادثه یا ابتلا به یک بیماری، میزان آسیب پذیری ادراک شده، و شدت ادراک شده در صورت ابتلا به یک بیماری یا وقوع یک حادثه. یافته‌های روانشناسی شناختی نشان می‌دهد انسان ها در تشخیص و ادراک خطر، بسیار غیرمنطقی عمل می کنند و از رویکرد یافتاری و غیر منطقی بیشتر استفاده می کنند. حتی حالات هیجانی مثبت و منفی روی ادراک خطر موثر است؛ به نحوی که در زمان القای هیجان مثبت، ادراک خطر کمتر و خوش بینی بالاتر و در موقع القای هیجان های منفی، ادراک خطر شدید و دیدگاه منفی‌گرایانه‌تر بیشتر می‌شود. با این حال، ادراک خطر افراد متاثر از ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز است. برای مثال افراد با جهت‌گیری فرهنگی مساوات‌طلب و جمع‌گرا نگرانی بیشتری درباره آلودگی‌های محیط زیستی دارند؛ ولی افراد با جهت گیری فرهنگی سلسله مراتب محور و فردگرا بیشتر نگران تاثیر اعمال محدودیت‌های زیست محیطی بر اقتصاد هستند. بنابراین شیوه انتقال پیام‌های بهداشتی برای پیشگیری از بیماری های ویروسی و همین طور اتخاذ نگرش جامعه و مردم به یک شرایط خاص در ادراک خطر افراد اثرگذار است و با ظرافت های خاصی نیاز به ارسال پیام هایی در جهت فعال کردن دقیق و درست ادراک خطر وجود دارد تا افراد انگیزه درونی برای پی گیری رفتارهای رفتارهای بهداشتی و ایمنی جویی به دست آورند.
سومین مولفه، ادراک افراد جامعه از هنجارهای اجتماعی است. هنجارهای اجتماعی و ارزش های فرهنگی در جامعه ایرانی فرسنگ ها از فرهنگ سلامت فاصله دارد. این امر از میزان بالای مرگ و میر در سوانح جاده ای در تعطیلات و یا گسترش بیماری های ناشی از آلودگی هوا و غذا می توان نتیجه گیری کرد. برای تغییر هنجارهای اجتماعی از روش هایی مانند کمپین های امضا و تعهد دادن های نمادین در جهت نرفتن به سفر و پیگیری سایر روش های بهداشتی می‌توان استفاده کرد. روشی که از آن تحت عنوان القای ریاکاری هم یاد می شود. به این روش افراد متعهد می شوند رفتاری خلاف میل خود انجام دهند و این تعهددهی و دفاع از یک رفتار در جمع و‌گروه انجام می شود. به این شیوه هم احتمال تخطی از رفتار سالم در فرد کم می‌شود و هم شرایط برای همانند سازی با یکدیگر در گروه ها به‌وجود می آید. اما برای تغییر هنجارهای اجتماعی در جهت ایمنی جویی در شرایط خطر سرایت بیماری، نخبگان اجتماعی می‌توانند اثرگذار باشند و با پیام های خود، ارزش این رفتارها را نسبت به رفتارهای پرخطرتر مثل دید و بازدید، خرید، و ازدحام در فضاهای عمومی را بالاتر اولویت گذاری کنند.
3. ایمنی جویی افراطی، اضطراب و راه های مقابله
از سویی، برخی افراد با ایمنی جویی بالا در این شرایط مستعد مشکلات روان تنی و وهله های پانیک و نگرانی مزمن می‌شوند. احتمال دارد این افراد سابقه اختلال هایی مانند اختلال اضطراب فراگیر یا وسواس را نیز داشته باشند. تحقیقات جدید نیز نشان داده شیوع علایم اختلال استرس پس آسیبی و افسردگی در افرادی که مدت طولانی راکد و قرنطینه می‌شوند، بیشتر است. همان طور که مشخص شده است سیستم ایمنی، سیستم عصبی و رفتار در ارتباط متقابل با هم قراردارند و در نتیجه نحوه مفهوم سازی افراد از خطر و تهدید و نوع رفتارهای ایمنی جویی میتواند روی نحوه عملکرد سیستم ایمنی و مقاومت دربرابر ابتلا به عوامل ویروسی اثرگذار باشد. در نتیجه به نظر می‌رسد باید فراتر از ایمنی جویی منطقی در دوران حاضر روش هایی برای کاهش اثرات استرس و تهدید بیماری های ناشی از ویروس نیز در پیش گرفت.
راه های که میتواند به این افراد کمک کند تا در عین پی گیری رفتارهای ایمنی متداول در شرایط جدید، سلامت روان خود را بالا نگه دارند.
برخی دستورالعمل های کلی که در این شرایط در غلبه بر ترس و اضطراب می تواند کمک کننده باشد می توان اشاره نمود:
1.بازگو کردن(debrief) ترس ها، باز گو کردن دغدغه ها و نگرانی ها برای یکدیگر یا فردی که شایستگی های حرفه ای گوش دادن به ترس و اضطراب را دارد. هر چه افکار و ترس ها بیان شوند، بهتر پردازش می شوند و قدرت ما در ارزیابی تهدید و انجام رفتارهای پیشگیرانه ایمنی جویانه بیشتر خواهد شد.
۲. اگر تنها زندگی می کنید و از اضطراب و تهدید ناشی از این شرایط در هراسید، با دوستان و خانواده خود در تماس باشید و هر روزی ساعاتی را صرفا صحبت کردن با آنها از طریق تلفن صرف کنید.
۳. در شرایط بحرانی، از مهارت های تحمل آشفتگی استفاده کنید. این مهارت ها از این قرارند:
الف) یک کاری، فعالیتی برای خودتان انجام دهید که شما را سرگرم کند و شادی بخش باشد. نقاشی کنید، بنویسید، بخوانید.
ب) اگر شرایطش را دارید، به صورت غیرحضوری در کاری یا فعالیتی به دیگران کمک کنید.
پ) روزهای خوبی که در گذشته داشته اید و یا خاطرات مثبتی را که اخیرا داشته اید با جزییات برای خود یادآوری کنید یا با یک دوست آن ها را در میان بگذارید.
ت)هیجان های منفی تان را مورد مشاهده قرار دهید، با آنها نجنگید، با آنها دوست شوید تا دست از سرتان بردارد. هر چه قدر کنترل شان کنید، بیشتر به سراغ تان می آیند.
ث) سعی کنید تجارب اضطراب زا و تهدید کننده را کمی از ذهن تان دور کنید. به خودتان بگویید در ساعتی خاص به مدتی خاص درباره آنها فکر خواهید کرد.
۴ . از روش های خودتسکین بخشی مناسب خود استفاده کنید. مناظر زیبا ببینید، صداها و موسیقی های دلنشین گوش دهید.
۵.نحوه مواجهه با احساسات، زندگی روانشناختی ما را از یکدیگر متمایز می کند. تخلیه، بازداری و خودآگاهی، سه شیوه روبرو شدن با احساسات می باشند. تخلیه احساسات درونی یا بازداری آنها هر دو سرچشمه مشکلات روانی است. در اثر تکرار تخلیه و بازداری احساسات، روان آدمی به سوی فقدان انسجام و همکاری و در نهایت چندپارگی حرکت میکند و درد زندگی به زجر تبدیل می شود. سازوکار بنیادین تخلیه و بازداری عامل اصلی عدم حرکت به سوی انسجام است. هرچه تخلیه و بازداری بیشتر باشد، زجر و مشکلات روانی و جهل و خود ناشناسی نیز بیشتر است. شکل سومی در مواجهه با احساسات درونی وجود دارد و آن خودآگاهی است. چنین فردی کسی است که توان تحمل، پذیرش و پردازس احساسات را دارد، یا کسی است که احساس خود را بدون آگاهی تخلیه نمی کند یا کسی که احساس خود را ناگهان و تکانشی به عمل تبدیل نمی کند و برعکس احساس را در درون تحمل میکند و جریان یافتن آن احساس را در جسم و ذهن مسدود نمی‌کند. چنین فردی است که خود انگیختگی و شور زندگی را در خود پرورش می دهد. زیرا توان تحمل، لمس و بهره‌گیری واقع بینانه از احساسات را دارد.
۶. یکی از فرایندهایی که روی اضطراب و نگرانی اثرگذار است، ناتوانی در تحمل بلاتکلیفی و عدم قطعیت است. افرادی که تحمل بلاتکلیفی ندارند به صورت کلی نگران بودن را مثبت ارزیابی میکنند، نگرش منفی به مسأله و حل مسأله دارند و اجتناب بالایی نسبت به امور جدید و مبهم دارند. اگر شما تحمل بلاتکلیفی کمتری دارید سعی کنید اطلاعات برای ایمنی جویی و رفتارهای بهداشتی را از منابع معتبر و محدود دریافت کنید، خود مراقبتی خود را بالا ببرید، مهارت های لازم برای مقابله واقعی و پیشگیری زا در این شرایط بیاموزید. آمادگی تغییرات جدید در زندگی را داشته باشید، از ابهام و بلاتکلیفی نترسید، آن را به عنوان ویژگی امور در این دنیا بپذیرید و از تجارب قبلی مواجهه با موقعیت های مبهم و بلاتکلیفی نکاتی را بیاموزید و به خود یادآوری کنید.
7. اضطراب اغلب با نگرانی همراه است. نگرانی فرایندی شناختی است که فرد با هدف حل مساله علایم بدنی خود را در جهت ابتلا به بیماری وارسی و وارسی مجدد می کند و دائم خود را درگیر احتمالات خطر پیش رو می کند. این فرایند تا حدی سازگارانه است چون در شرایط حاضر به پیشگیری کمک میکند اما با افزایش نگرانی فرد دچار علایم جسمانی اضطراب مثل پرکاری سیستم سمپاتیک می‌شود. از این روی رو برو شدن با نگرانی ها و مواجهه با افکار اضطرابی می تواند برای افرادی که سطح بالاتری از اضطراب دارند بیشتر از اطمینان جویی و وارسی مکرر اخبار مختلف از رسانه ها کمک کننده باشد
حمید خانی پور، استادیار روانشناسی، دانشگاه خوارزمی
- فرایندهای روانشناختی موثر بر ایمنی جویی
در این جستار کوتاه، به ماهیت ایمنی جویی و دلایل پذیرش/ عدم پذیرش دستورالعمل های بهداشتی عمومی و راه های ارتقای ایمنی پرداخته شده است.
همان طور که شدت خطر ناشی از عوامل بیماری زای(پاتوژن ها) مختلف با هم فرق دارد، افراد نیز از لحاظ ایمنی جویی با هم تفاوت دارند. به گونه‌ای که در یک سر طیف افراد با ایمنی جویی بسیار بالا، مستعد اختلال های اضطرابی هستند و در سر دیگر طیف، افرادی که ایمنی جویی بالا ندارند و دست به رفتارهای خطرجویانه می زنند. عامل تعیین کننده پیگیری رفتارهای بهداشتی، ادراک خطر است. ادراک از خطر افراد و فرهنگ ها با هم متفاوت است و این عامل روی رفتارهای ایمنی جویی اثرگذار است. ادراک خطر، از سه عنصر تشکیل شده است: میزان احتمال بروز یک حادثه یا ابتلا به یک بیماری، میزان آسیب پذیری ادراک شده، و شدت ادراک شده در صورت ابتلا به یک بیماری یا وقوع یک حادثه. یافته‌های روانشناسی شناختی نشان می‌دهد انسان ها در تشخیص و ادراک خطر، بسیار غیرمنطقی عمل می کنند و از رویکرد یافتاری و غیر منطقی بیشتر استفاده می کنند. حتی حالات هیجانی مثبت و منفی روی ادراک خطر موثر است؛ به نحوی که در زمان القای هیجان مثبت، ادراک خطر کمتر و خوش بینی بالاتر و در موقع القای هیجان های منفی، ادراک خطر شدید و دیدگاه منفی‌گرایانه‌تر بیشتر می‌شود. با این حال، ادراک خطر افراد متاثر از ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز است. برای مثال افراد با جهت‌گیری فرهنگی مساوات‌طلب و جمع‌گرا نگرانی بیشتری درباره آلودگی‌های محیط زیستی دارند؛ ولی افراد با جهت گیری فرهنگی سلسله مراتب محور و فردگرا بیشتر نگران تاثیر اعمال محدودیت‌های زیست محیطی بر اقتصاد هستند. بنابراین شیوه انتقال پیام‌های بهداشتی برای پیشگیری از بیماری های ویروسی و همین طور اتخاذ نگرش جامعه و مردم به یک شرایط خاص در ادراک خطر افراد اثرگذار است و با ظرافت های خاصی نیاز به ارسال پیام هایی در جهت فعال کردن دقیق و درست ادراک خطر وجود دارد تا افراد انگیزه درونی برای پی گیری رفتارهای رفتارهای بهداشتی و ایمنی جویی به دست آورند.
- ایمنی جویی و رعایت دستورات بهداشتی براساس مدل رفتار برنامه ریزی شده
سومین مولفه، ادراک افراد جامعه از هنجارهای اجتماعی است. هنجارهای اجتماعی و ارزش های فرهنگی در جامعه ایرانی فرسنگ ها از فرهنگ سلامت فاصله دارد. این امر از میزان بالای مرگ و میر در سوانح جاده ای در تعطیلات و یا گسترش بیماری های ناشی از آلودگی هوا و غذا می توان نتیجه گیری کرد. برای تغییر هنجارهای اجتماعی از روش هایی مانند کمپین های امضا و تعهد دادن های نمادین در جهت نرفتن به سفر و پیگیری سایر روش های بهداشتی می‌توان استفاده کرد. روشی که از آن تحت عنوان القای ریاکاری هم یاد می شود. به این روش افراد متعهد می شوند رفتاری خلاف میل خود انجام دهند و این تعهددهی و دفاع از یک رفتار در جمع و‌گروه انجام می شود. به این شیوه هم احتمال تخطی از رفتار سالم در فرد کم می‌شود و هم شرایط برای همانند سازی با یکدیگر در گروه ها به‌وجود می آید. اما برای تغییر هنجارهای اجتماعی در جهت ایمنی جویی در شرایط خطر سرایت بیماری، نخبگان اجتماعی می‌توانند اثرگذار باشند و با پیام های خود، ارزش این رفتارها را نسبت به رفتارهای پرخطرتر مثل دید و بازدید، خرید، و ازدحام در فضاهای عمومی را بالاتر اولویت گذاری کنند.
3. ایمنی جویی افراطی، اضطراب و راه های مقابله
از سویی، برخی افراد با ایمنی جویی بالا در این شرایط مستعد مشکلات روان تنی و وهله های پانیک و نگرانی مزمن می‌شوند. احتمال دارد این افراد سابقه اختلال هایی مانند اختلال اضطراب فراگیر یا وسواس را نیز داشته باشند. تحقیقات جدید نیز نشان داده شیوع علایم اختلال استرس پس آسیبی و افسردگی در افرادی که مدت طولانی راکد و قرنطینه می‌شوند، بیشتر است. همان طور که مشخص شده است سیستم ایمنی، سیستم عصبی و رفتار در ارتباط متقابل با هم قراردارند و در نتیجه نحوه مفهوم سازی افراد از خطر و تهدید و نوع رفتارهای ایمنی جویی میتواند روی نحوه عملکرد سیستم ایمنی و مقاومت دربرابر ابتلا به عوامل ویروسی اثرگذار باشد. در نتیجه به نظر می‌رسد باید فراتر از ایمنی جویی منطقی در دوران حاضر روش هایی برای کاهش اثرات استرس و تهدید بیماری های ناشی از ویروس نیز در پیش گرفت.
راه های که میتواند به این افراد کمک کند تا در عین پی گیری رفتارهای ایمنی متداول در شرایط جدید، سلامت روان خود را بالا نگه دارند.
برخی دستورالعمل های کلی که در این شرایط در غلبه بر ترس و اضطراب می تواند کمک کننده باشد می توان اشاره نمود:
1.بازگو کردن(debrief) ترس ها، باز گو کردن دغدغه ها و نگرانی ها برای یکدیگر یا فردی که شایستگی های حرفه ای گوش دادن به ترس و اضطراب را دارد. هر چه افکار و ترس ها بیان شوند، بهتر پردازش می شوند و قدرت ما در ارزیابی تهدید و انجام رفتارهای پیشگیرانه ایمنی جویانه بیشتر خواهد شد.
۲. اگر تنها زندگی می کنید و از اضطراب و تهدید ناشی از این شرایط در هراسید، با دوستان و خانواده خود در تماس باشید و هر روزی ساعاتی را صرفا صحبت کردن با آنها از طریق تلفن صرف کنید.
۳. در شرایط بحرانی، از مهارت های تحمل آشفتگی استفاده کنید. این مهارت ها از این قرارند:
الف) یک کاری، فعالیتی برای خودتان انجام دهید که شما را سرگرم کند و شادی بخش باشد. نقاشی کنید، بنویسید، بخوانید.
ب) اگر شرایطش را دارید، به صورت غیرحضوری در کاری یا فعالیتی به دیگران کمک کنید.
پ) روزهای خوبی که در گذشته داشته اید و یا خاطرات مثبتی را که اخیرا داشته اید با جزییات برای خود یادآوری کنید یا با یک دوست آن ها را در میان بگذارید.
ت)هیجان های منفی تان را مورد مشاهده قرار دهید، با آنها نجنگید، با آنها دوست شوید تا دست از سرتان بردارد. هر چه قدر کنترل شان کنید، بیشتر به سراغ تان می آیند.
ث) سعی کنید تجارب اضطراب زا و تهدید کننده را کمی از ذهن تان دور کنید. به خودتان بگویید در ساعتی خاص به مدتی خاص درباره آنها فکر خواهید کرد.
۴ . از روش های خودتسکین بخشی مناسب خود استفاده کنید. مناظر زیبا ببینید، صداها و موسیقی های دلنشین گوش دهید.
۵.نحوه مواجهه با احساسات، زندگی روانشناختی ما را از یکدیگر متمایز می کند. تخلیه، بازداری و خودآگاهی، سه شیوه روبرو شدن با احساسات می باشند. تخلیه احساسات درونی یا بازداری آنها هر دو سرچشمه مشکلات روانی است. در اثر تکرار تخلیه و بازداری احساسات، روان آدمی به سوی فقدان انسجام و همکاری و در نهایت چندپارگی حرکت میکند و درد زندگی به زجر تبدیل می شود. سازوکار بنیادین تخلیه و بازداری عامل اصلی عدم حرکت به سوی انسجام است. هرچه تخلیه و بازداری بیشتر باشد، زجر و مشکلات روانی و جهل و خود ناشناسی نیز بیشتر است. شکل سومی در مواجهه با احساسات درونی وجود دارد و آن خودآگاهی است. چنین فردی کسی است که توان تحمل، پذیرش و پردازس احساسات را دارد، یا کسی است که احساس خود را بدون آگاهی تخلیه نمی کند یا کسی که احساس خود را ناگهان و تکانشی به عمل تبدیل نمی کند و برعکس احساس را در درون تحمل میکند و جریان یافتن آن احساس را در جسم و ذهن مسدود نمی‌کند. چنین فردی است که خود انگیختگی و شور زندگی را در خود پرورش می دهد. زیرا توان تحمل، لمس و بهره‌گیری واقع بینانه از احساسات را دارد.
۶. یکی از فرایندهایی که روی اضطراب و نگرانی اثرگذار است، ناتوانی در تحمل بلاتکلیفی و عدم قطعیت است. افرادی که تحمل بلاتکلیفی ندارند به صورت کلی نگران بودن را مثبت ارزیابی میکنند، نگرش منفی به مسأله و حل مسأله دارند و اجتناب بالایی نسبت به امور جدید و مبهم دارند. اگر شما تحمل بلاتکلیفی کمتری دارید سعی کنید اطلاعات برای ایمنی جویی و رفتارهای بهداشتی را از منابع معتبر و محدود دریافت کنید، خود مراقبتی خود را بالا ببرید، مهارت های لازم برای مقابله واقعی و پیشگیری زا در این شرایط بیاموزید. آمادگی تغییرات جدید در زندگی را داشته باشید، از ابهام و بلاتکلیفی نترسید، آن را به عنوان ویژگی امور در این دنیا بپذیرید و از تجارب قبلی مواجهه با موقعیت های مبهم و بلاتکلیفی نکاتی را بیاموزید و به خود یادآوری کنید.
7. اضطراب اغلب با نگرانی همراه است. نگرانی فرایندی شناختی است که فرد با هدف حل مساله علایم بدنی خود را در جهت ابتلا به بیماری وارسی و وارسی مجدد می کند و دائم خود را درگیر احتمالات خطر پیش رو می کند. این فرایند تا حدی سازگارانه است چون در شرایط حاضر به پیشگیری کمک میکند اما با افزایش نگرانی فرد دچار علایم جسمانی اضطراب مثل پرکاری سیستم سمپاتیک می‌شود. از این روی رو برو شدن با نگرانی ها و مواجهه با افکار اضطرابی می تواند برای افرادی که سطح بالاتری از اضطراب دارند بیشتر از اطمینان جویی و وارسی مکرر اخبار مختلف از رسانه ها کمک کننده باشد
دفعات مشاهده: 3811 بار |
دفعات چاپ: 282 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر